Gmina Łyse położona jest na piaszczystej nizinie kurpiowskiej o znacznym odsetku lasów i użytków zielonych. W skład gminy wchodzą 22 wsie stanowiąc 21 sołectw. Największą wsią poza Łysymi są Lipniki (231 gospodarstw) najmniejszą zaś Złota Góra (21 gospodarstw). Gmina graniczy od północy z gminą Pisz (dawne granice z Prusami Wschodnimi), Od północnego zachodu z gminą Rozogi, zachodnią granicę stanowi Gmina Myszyniec, południowo - zachodnią gmina Kadzidło, zaś wschodnią granicą sięga województwa Łomżyńskiego, granicząc z gminą Turośl.

Ziemia jest tu słaba, gdyż gmina położona jest na sandrach (piaskach) naniesionych przez ostatnie zlodowacenie bałtyckie. Ten sam lodowiec wyrzeźbił krajobraz sąsiednich Mazur. Gleby są w przeważającej mierze klas V, VI i VI RZ (pod zalesienie). Lepsze są łąki i pastwiska stanowiące podstawę rolnictwa.

W środkowej części gminy zachował się duży kompleks bagien Serafińskich, będących pozostałością po zeutrofizowanym jeziorze Krusko. W średniowieczu nad jego północnym brzegiem stał dwór myśliwski książąt mazowieckich. Obecnie bagna są rezerwatem fauny i flory o powierzchni 184, 92 ha.

Gmina Łyse to teren żywych jeszcze tradycji kurpiowskich. Można tu jeszcze spotkać barwny, tradycyjny stój, gwarę w codziennym użyciu, liczne obrzędy związane z porami roku, rolnictwem, zbieractwem. Najpopularniejszym z nich jest palma kurpiowska. Odbywa się co roku w Niedzielę Palmową i jest ściśle związana z tradycją chrześcijańską. Palmy sięgają 10 m wysokości. Wyrabia się je z kolorowych papierów, gałązek miejscowych drzew i poszycia leśnego. Organizowany jest konkurs na najładniejszą palmę. Przy okazji twórcy ludowi prezentują i sprzedają swój dorobek. Są to rzeźby, pieczywo obrzędowe, wycinanki, pisanki, kierce. Obrzęd ten ściąga co roku licznych turystów z kraju i zagranicy.