Mieszkańcy Kurpiowskiej Puszczy Zielonej należą do najmłodszych zespołów osadniczych Polski. Miało to na pewno wpływ na stan obecnego krajobrazu historycznego. Mówiąc o nim, należy stwierdzić, że gmina ma niewiele wartościowych, zabytkowych obiektów materialnych. Są to głównie budowle sakralne, budownictwo mieszkaniowe, a także kapliczki i krzyże przydrożne (nieodłączny element każdej wsi).
Do najważniejszych zabytków należą:
Kościół pod wezwaniem św. Anny w Łysych
Jest to kościół drewniany w stylu kurpiowskim , szalowany pionowymi deskami . Zbudowany przez miejscowych cieśli w latach 1876 - 1882 na miejscu dawnej (wzniesionej w 1789 roku) drewnianej kaplicy. Cenne są obrazy umieszczone w kościele, a wartość zabytkową ma obraz Św. Anny w głównym ołtarzu malowany w 1789 roku i stara figura Pana Jezusa na krzyżu z ołtarza bocznego. Obok kościoła stoi drewniana dzwonnica o wysokości 20m i plebania drewniana zbudowana w 1880 roku.
Kościół pod wezwaniem Najświętszego Serca Jezusa w Lipnikach
Wzniesiony został w latach 1837 - 1843 jest najstarszym kościołem w gminie. To kościół murowany z kamienia polneg, neobarokowy, wzniesiony został na planie prostokąta z węższym, trójbocznie zamkniętym prezbiterium oraz dwoma przyległymi doń pomieszczeniami od strony południowej i północnej, mieszczącymi zakrystię i skarbczyki. Kościół posiada jednonawowe wnętrze nakryte płaskim stropem, na którym zachowane pozostałości polichromii z I połowy XIX wieku. Elewacja frontowa - zachodnia, flankowana dwoma kwadratowymi w planie wieżami, częściowo wtopionymi w korpus budynku. Zabytkowa jest również dzwonnica murowana pochodząca z I połowy XIX wieku, cenne są obiekty cmentarza grzebalnego między innymi kaplica murowana z II połowy XIX wieku i brama murowana z połowy XIX wieku.
Kościół pod wezwaniem św. Stanisława Kostki w Zalasiu
Piękny kościół w stylu neogotyckim znajduje się w Zalasiu. Zbudowany w latach 1908 - 1913 z czerwonej cegły, zwożonych z Prus Wschodnich. Obiekt jednonawowy, posiada prezbiterium, dwie kaplice, zakrystię, przedsionek. W fasadzie znajduje się jedna wysoka wieża. W ubiegłym roku odrestaurowane wnętrze kościoła. Obok niego znajduje się dzwonnica zbudowana w 1902 roku.
Krajobraz historyczny tworzy też zabytkowe budownictwo mieszkalne. Do najważniejszych należą:
Łączki, dom nr 84, wł. Jana Kamińskiego drew. ok. 1910
Łączki, dom nr 86 , wł. Aleksander Andrzejczyk drew. 1906
Łyse, przy ul. Kościelnej: dom nr 4 z 1925, dom nr 6 z 1930, dom nr 20 z 1930, dom nr 22 z 1936
Łyse, przy ul. Poległych: dom nr 14l.20 XX w., dom nr 23 z końca XIX w., dom nr 28 z pocz. XX w.
Łyse, przy ul. Szkolnej: dom nr 9 z 1933, dom nr 9 z 1930 przeniesiony z Serafina w 1986, dom nr 32 z 1921, dom nr 48 z początku XX w.
Zwiedzającego te tereny zadziwić może gęstość występowania krzyży i kapliczek przydrożnych. Zdarza się, że umieszczone s w odległości 10 m, 100 m lub 200 m zależnie od rozmieszczenia domostw w poszczególnych wsiach no i z reguły w pewnych stałych punktach wsi.
W Lipnikach w stanie szczątkowym znajduje się cmentarz ofiar ostatniej epidemii cholery.
XIX - wieczny wiatrak (koźlak) urozmaica krajobraz Lipnik.
W Łączkach znajduje się Lipa - pomnik Przyrody - dla upamiętnienia miejsca, z którego pochodził Stanisław Krupa - działacz kurpiowszczyzny (nie tylko zresztą), jeden z inicjatorów marszu Kurpiów na Kolno.
W lesie k/Łysych znajduje się pomnik na cmentarzu żołnierzy radzieckich . W czasie II wojny świtowej istniała filia stalagu w Dłutowie (dziś mała wioska na granicy woj. suwalskiego i łomżyńskiego). Zginęło ok. 16.000 ludzi (źródła podają od 8 tyś. do 22 tysięcy). W 1960 roku Czesław Zajk jako ówczesny I sekretarz Komitetu Gromadzkiego PZPR w Łysych był inicjatorem upamiętnienia martyrologii żołnierzy radzieckich. Na pamiątkowej płycie wyryto napis: " Żołnierzom armii radzieckiej , pomordowanym przez hitlerowców w latach 1942 - 44, Społeczeństwo powiatu kolneńskiego 1960 r."
